Tính cấp thiết và vai trò của dự án

Động từ phức Tiếng Nhật (複合動詞) và cụm động từ Tiếng Anh (phrasal verb) đều là những từ loại thường gặp ở trình độ trung - cao cấp, đóng vai trò quan trọng trong việc làm phong phú vốn từ vựng của mỗi ngôn ngữ. Giữa chúng có những nét tương đồng nhất định về mặt cấu tạo và ngữ nghĩa, song cũng có những điểm khác biệt do đặc trưng của từng ngôn ngữ, văn hóa. Trong nghiên cứu này, nhóm tác giả đã quan sát trường hợp cụ thể của động từ phức có chứa 「～出る・出す」 trong Tiếng Nhật và cụm động từ có chứa “out” trong Tiếng Anh. Do「～出る・出す」 và “out” là một trong những thành tố phổ biến nhất cấu tạo nên động từ phức và cụm động từ ở từng ngôn ngữ, nghiên cứu sẽ đóng vai trò như một ví dụ điển hình để tạo tiền đề cho các nghiên cứu so sánh đối chiếu các cặp từ khác, hoặc một nghiên cứu tổng quát, toàn diện hơn về động từ phức Tiếng Nhật và cụm động từ Tiếng Anh trong tương lai.

Ngoài ra, thực tế cũng cho thấy người học song song hai ngoại ngữ đang gặp không ít khó khăn khi ghi nhớ và sử dụng động từ phức Tiếng Nhật và cụm động từ Tiếng Anh, do số lượng từ vựng lớn và tính đa nghĩa của mỗi từ. Trước thực trạng đó, chúng tôi kỳ vọng việc so sánh tương quan sẽ đưa đến những phát hiện mới về cách thức học tập, ghi nhớ hiệu quả hai loại từ này. Nhóm cũng tiến hành phân tích những vấn đề thường gặp trong việc chuyển ngữ động từ phức Tiếng Nhật và cụm động từ Tiếng Anh, từ đó đề xuất phương án cải thiện cho người học định hướng biên phiên dịch Nhật-Anh.

Với những lí do kể trên, chúng tôi lựa chọn “Khảo sát động từ phức có chứa「～出る・出す」trong Tiếng Nhật (đối chiếu với động từ phức có chứa “out” tương đương trong Tiếng Anh)” làm đề tài nghiên cứu.

1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới

Trên thế giới cũng như ở Nhật Bản đã có một số nghiên cứu về động từ phức có chứa「～出る・出す」trong tiếng Nhật trên phương diện ngữ nghĩa, công thức hóa, mô hình hóa.

Masako Himeno (1977) đã phân loại được các động từ phức có chứa 「～出る・出す」trên phương diện ngữ nghĩa.

Hiratsuka và Imai (2000) đã sơ đồ hóa sự phát triển ý nghĩa của động từ phức có chứa「出る」.

Nghiên cứu của Fan Li, Zongxiang Feng, Li Li (2020) cũng đạt được một số kết quả nổi bật. Cụ thể, nhóm đã tổng hợp 25 nét nghĩa của tiểu từ “out” được nêu trong từ điển Oxford Advanced Learner's English-Chinese Dictionary (tái bản lần thứ 7, 2009), chia chúng về 4 nhóm nghĩa lớn và vẽ giản đồ cốt lõi (core schema). Từ các nét nghĩa riêng của “out”, Fan Li và các cộng sự đã khảo sát 63 cụm động từ có chứa “out” trong chương trình Tiếng Anh đại học Trung Quốc (College English Teaching Syllabus) để đưa chúng về 7 nhóm nghĩa chính, gồm 1 nghĩa đen và 6 nghĩa ẩn dụ.

Ngoài ra, một số công trình trước đó cũng tiến hành đối chiếu động từ phức có chứa「～出る・出す」trong Tiếng Nhật với cụm động từ có chứa “out” trong tiếng Anh. Sử dụng giản đồ cốt lõi, các học giả đi trước đã giải thích sự tương đồng về ngữ nghĩa của động từ phức có chứa「～出る・出す」trong Tiếng Nhật với cụm động từ có chứa “out” trong tiếng Anh là do chúng cùng cung cấp phương tiện mã hóa đồng thời ba yếu tố ngữ nghĩa là: cách thức, con đường và chuyển động.

Nghiên cứu của Ryan Spring (2018) cũng chỉ ra rằng phương pháp học động từ phức / cụm động từ thông qua ghi nhớ nhóm nghĩa của các gốc từ cho hiệu quả cao hơn khi học thuộc từng từ riêng lẻ.

Nhìn chung, các công trình trước đó đã phần nào nhận xét và giải thích được các đặc điểm tương đồng, khác biệt giữa động từ phức「～出る・出す」trong Tiếng Nhật với cụm động từ “out” trong tiếng Anh. Tuy nhiên, kết quả của các nghiên cứu này vẫn còn tồn tại một số vấn đề như: chưa xem xét động từ phức có chứa「～出る・出す」và cụm động từ có chứa “out” trên phương diện hình thái, cấu trúc; phạm vi từ vựng được khảo sát còn hẹp; chưa đưa ra được sản phẩm cụ thể có tính ứng dụng trong dạy và học động từ phức Tiếng Nhật và cụm động từ Tiếng Anh. Với đề tài này và trong giới hạn khả năng của mình, chúng tôi mong muốn khắc phục những hạn chế kể trên kể trên để đưa ra một nghiên cứu toàn diện, mang tính thực tiễn về động từ phức có chứa「～出る・出す」và cụm động từ có chứa “out”.

2. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam

Ở Việt Nam, hiện đã có nhiều công trình nghiên cứu riêng rẽ với các đề tài như: động từ phức tiếng Nhật, cụm động từ Tiếng Anh, động từ phức chứa「～出る・出す」, cụm động từ chứa “out”, v.v, song vẫn chưa có nghiên cứu nào quan sát, nhận xét tương quan giữa hai hiện tượng tương đồng này của hai ngôn ngữ. Chính vì vậy, nhóm tác giả kỳ vọng nghiên cứu này sẽ đóng góp nền tảng cho các học giả trong nước tiếp tục khai thác sâu hơn các vấn đề liên quan đến động từ phức Tiếng Nhật và cụm động từ Tiếng Anh.

1. Mục đích nghiên cứu

Đề tài này được thực hiện với các mục đích sau:

1, Làm rõ các đặc điểm của nhóm động từ phức có chứa 「～出る・出す」trong tiếng Nhật và đặc điểm của các cụm động từ có chứa “out” trong Tiếng Anh nhằm tìm ra những điểm tương đồng và dị biệt giữa các nhóm từ này trong hai ngôn ngữ.

2, Sử dụng kết quả đối chiếu trên, đề xuất được phương án chuyển ngữ phù hợp và phương án học tập hiệu quả các nhóm động từ phức chứa「～出る・出す」 trong Tiếng Nhật và cụm động từ chứa “out” trong tiếng Anh cho đối tượng người học song ngữ Tiếng Nhật - Tiếng Anh;

3, Số hóa các đề xuất học tập, ghi nhớ trên thành sản phẩm cụ thể: “Trang web Từ điển động từ phức Fuku”.

2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để thực hiện mục đích nghiên cứu, đề tài tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau:

1, Hệ thống hóa những nét nghĩa phổ biến của động từ phức chứa 「～出る・出す」 trong Tiếng Nhật và cụm động từ chứa “out” trong tiếng Anh.

2, Đối chiếu động từ phức chứa 「～出る・出す」trong Tiếng Nhật và cụm động từ chứa “out” trong tiếng Anh trên các phương diện hình thái, cấu trúc, ngữ nghĩa.

3, Phân tích một số trường hợp đặc biệt khi dịch động từ phức chứa 「～出る・出す」và cụm động từ chứa “out” qua lại giữa Tiếng Nhật và Tiếng Anh, từ đó đề xuất phương án chuyển ngữ phù hợp.

4, Từ kết quả khảo sát, đối chiếu, đề xuất phương pháp học tập hiệu quả đồng thời cả động từ phức chứa 「～出る・出す」 trong Tiếng Nhật và cụm động từ chứa “out” trong tiếng Anh.

5, Xây dựng và thử nghiệm trang web học tập về động từ phức Tiếng Nhật và cụm động từ Tiếng Anh (“Từ điển động từ phức Fuku”), với cặp đối chiếu đầu tiên là động từ phức chứa 「～出る・出す」và cụm động từ chứa “out”.

Đối tượng của nghiên cứu, khảo sát là các động từ phức chứa「～出る・出す」 trong Tiếng Nhật và cụm động từ chứa “out” trong tiếng Anh.

Đối với động từ phức Tiếng Nhật, nhóm tác giả tập trung nghiên cứu, khảo sát 54 động từ phức đuôi「出る」và 143 động từ phức đuôi「出す」trong Từ điển động từ phức Tiếng Nhật (Compound Verb Lexicon). Đây là cơ sở dữ liệu trực tuyến thuộc dự án hợp tác nghiên cứu "Đặc điểm cú pháp, ngữ nghĩa và hình thái của từ vựng tiếng Nhật" của Viện nghiên cứu ngôn ngữ quốc gia Nhật Bản. Trang web tổng hợp hơn 2.700 động từ phức thường được sử dụng trong tiếng Nhật hiện đại, cung cấp đầy đủ các đặc điểm ngữ pháp, ngữ nghĩa và các đặc điểm ngôn ngữ khác của động từ phức Tiếng Nhật cho các nhà ngôn ngữ học và người học ngoại ngữ trên toàn thế giới.

Đối với cụm động từ Tiếng Anh, nhóm nghiên cứu khảo sát 263 từ thuộc hai nguồn dữ liệu là giáo trình Destination B1-C2 (được sử dụng rộng rãi trong dạy và học Tiếng Anh trình độ đầu trung cấp đến cao cấp trên khắp thế giới) và Từ điển cụm động từ Tiếng Anh Phrasal verb demon (nền tảng tổng hợp các phrasal verb thường dùng trong Tiếng Anh hiện đại).

Bài nghiên cứu sử dụng một số phương pháp và thủ pháp như: thủ pháp phân tích định tính, phân tích định lượng, phương pháp điều tra khảo sát bằng bảng câu hỏi, phương pháp nghiên cứu tài liệu, phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp đối chiếu, phương pháp mô tả và một số thao tác trong phương pháp thống kê.

1. Ý nghĩa lý luận

Rút kinh nghiệm từ các công trình đi trước, chúng tôi đã thực hiện khảo sát trên phạm vi từ vựng tương đối rộng (197 động từ phức chứa 「～出る・出す」và 263 cụm động từ chứa “out”) thuộc các nguồn từ điển uy tín. Qua đó, nghiên cứu làm sáng tỏ mối liên hệ giữa các nét nghĩa của động từ「出る」 và 「出す」 trong Tiếng Nhật, tiểu từ “out” trong Tiếng Anh với khả năng sản sinh của các từ đó khi trở thành các yếu tố tạo từ trong tổ hợp từ phức. Đề tài cũng rút ra những điểm tương đồng và khác biệt một cách có hệ thống về hình thái và ngữ nghĩa giữa nhóm động từ phức chứa「～出る・出す」trong Tiếng Nhật và các cụm động từ chứa “out” trong Tiếng Anh - vốn được cho là tương đương với nhau. Đồng thời, chúng tôi đã thiết lập khuôn khổ, tiêu chí để so sánh đa ngôn ngữ về các kiểu mở rộng ngữ nghĩa giữa các mục từ vựng có chức năng tương đương trong dịch thuật.

2. Ý nghĩa thực tiễn

Nghiên cứu cũng đã cụ thể hóa lý thuyết thành bộ sản phẩm hỗ trợ học tập hiệu quả động từ phức Tiếng Nhật và cụm động từ Tiếng Anh, gồm bảng khảo sát tổng hợp các động từ phức chứa 「～出る・出す」và các cụm động từ chứa “out” với các ví dụ cụ thể và dịch nghĩa tương đương sang Tiếng Việt; trang web học tập bao gồm từ điển tra cứu, tranh minh họa, bài tập vận dụng, phương pháp học tập được đúc kết trong quá trình nghiên cứu và khảo sát tích cực.